Het Eurovisie Songfestival is een rijke mix van liedjes, muzikanten en songteksten. Ook dove mensen kijken dit graag. De visuele vormgeving, de betekenissen van de liedjes en het kijken naar verscheidene mensen die hun land vertegenwoordigen blijft een bijzondere ervaring. Dit jaar is Nederland de host. Sinds een aantal jaren worden deze liedjes ook getolkt door muziektolken in Nederland. Maar niet alleen Nederlandse doven kijken mee, doven uit heel Europa kijken dit Songfestival. Omdat voor deze doelgroep vanuit de organisatie van het Songfestival geen aanbod is verzorgd, besloot een groep doven daarom om samen met DoofCentraal ook voor deze doven het Eurovisie Songfestival toegankelijk te maken, in International Sign. Want hoe breng je de essentie, de betekenis en de pracht van de woorden het beste over? Dat kunnen doven het beste, want zij leven, beleven en ademen in gebarentaal.
Door Lisa Hinderks.
De Nederlandse organisatie van het Eurovisie Songfestival heeft geprobeerd om het Songfestival zo toegankelijk mogelijk te maken voor Nederlandse kijkers. Daarom hebben zij signdancers ingezet, die in Nederlandse gebaren liedjes vertalen. Het Nederlandse team bestaat uit vooral tolken, doven en slechthorenden met wisselende ervaringen in het muziektolken. Maar daarbij zijn de Europese kijkers helaas niet bediend. Daarom is het een mooi initiatief van deze doven, die daarbij ook doven zelf een podium geven. Voor de Europese kijkers zal de Eurovisie dit jaar door een internationaal team getolkt worden. Het kernteam bestaat uit mensen met verschillende expertises[1]. En misschien wel het belangrijkste: iedereen is doof en brengt hun eigen ervaring mee op het gebied van muziektolken en organiseren. Zo is Engelien Kester al lange tijd muziektolk en heeft ook vele liedjes vertaald. Zij is de voorzitter van het team en is een van de initiatiefnemers van dit evenement. Ook zijn er twee dove gebarencoaches betrokken, die jarenlang ervaring hebben met het coachen van verschillende doven. Dit zijn de Zweedse Juli af Klintberg en de Estlandse Jari Pärgma. Hun focus is vooral op de gebaren en hoe visueel deze zijn. Ze benaderen de muziektolken vanuit hun kracht en eigenheid. Ook proberen ze vooral feedback te geven op de vertaling, zodat internationale kijkers alles zo goed mogelijk kunnen volgen.
Maar liefst 37 dove artiesten zullen dit jaar liedjes gaan vertalen. Daarbij is zo veel mogelijk verspreid over Europa (en Australië) gezocht naar dove muziekvertalers. Een unieke mix van verschillende talentvolle doven is het resultaat. Er zijn bijvoorbeeld tolken uit Spanje, Griekenland, Bulgarije, Rusland, Zweden en zelfs Australië[2]. Maar ook vele getalenteerde doven uit Nederland zijn betrokken. Deze muziektolken vertalen de liedjes in International Sign. International Sign is geen taal op zich, maar is een communicatievorm, waarbij de gebaren zo visueel mogelijk zijn, zodat het toegankelijk is voor een grote internationale doelgroep. Omdat het in International Sign is, is het een extra uitdaging voor deze muziektolken, omdat het toch anders is dan tolken in hun eigen nationale gebarentaal. Daarom spelen de gebarencoaches een belangrijke rol, die de muziektolken begeleiden in hun proces.
Een internationale gebarenvariant van het Songfestival is al een paar keer eerder georganiseerd. Tijdens de persconferentie op 12 mei was de Zweedse Julia Kankkonen aanwezig om te vertellen over hoe de organisatie in 2016 ook zo’n toegankelijk event opzette. In 2015 deed Oostenrijk dit ook al. Toentertijd waren er 10 verschillende muziektolken die liedjes vertaalden. In Zweden wilde de Zweedse NPO (SVT) dit wel regelen. Ze hebben toen het bedrijf van Kankkonen een mandaat gegeven om dit te regelen. Alle tolken en mensen die meewerkten hieraan kregen hiervoor betaald, ook namens European Broadcasting Union. In Nederland is dit bij het internationale team niet het geval. Het team van internationale muziektolken doen dit volledig vrijwillig.
Toegankelijkheid en representatie
De toegankelijkheid en de representatie in de culturele sector blijkt teleurstellend te zijn, vertelt Dennis Hoogeveen, de manager van DoofCentraal in de persconferentie. Zo blijkt dat 52% van de performance artiesten weinig tot geen kennis heeft over artiesten met een beperking. Ook worden mensen met een beperking nauwelijks betrokken bij de organisatie van festivals of de locaties, of in het selectiepanel hiervan. Dat blijkt maar liefst 87% te zijn. En deze culturele festivals blijken bij 81% een ontoegankelijke website te hebben. Door deze ontoegankelijkheid gebeurt het dat dove artiesten vaak zelf culturele activiteiten opzetten, of zelf moeten lobbyen voor een plek aan de culturele tafel. Zoals met dit Songfestival, waarbij doven zelf de toegang creëren.
Het belang van representatie heeft de organisatie goed begrepen. Want ook al zetten ze al een enorme stap door alleen maar dove muziektolken in te zetten, ze hebben ook goed nagedacht over wie welk liedje vertaalt. Ook in hun persconferentie werd het thema besproken. Want alleen doof-zijn is niet voldoende, er moet ook gekeken worden naar de achtergrond van de muzikant, de betekenis van het liedje en wie het liedje goed kan representeren. Zo bracht Court Mackenzie, een zwarte dove jongen, de diepgaande woorden van Jeangu Macrooy in gebaren over. Het verdriet en het lijden maar ook de kracht en de rebellie die Jeangu bezingt komen heel mooi naar voren in Courts vertaling. Court vertaalt al langer liedjes in gebarentaal en is een aanstormend jong talent. Daarnaast is het hele team van muziektolken een hele diverse groep geworden met vertegenwoordigers vanuit alle groepen. Achter de schermen werken ook alleen maar doven mee aan de organisatie: het uitvoerend team, het promotieteam en de afdeling techniek die de livestream gaat verzorgen.
In gesprek met de voorzitter blijkt dat de passie voor de kunst van het muziektolken er vanaf spat. Maar ook het uiteindelijke resultaat is iets waar Engelien heel tevreden over is. Ook al kunnen ze, vanwege de streamingrechten die voor de AVROTROS niet zijn afgegeven, de muziek en de video’s er niet bij afspelen, dat is volgens de voorzitter geen probleem. Engelien: “Er zitten zoveel prachtige vertalingen tussen, deze vertalingen van de talenten zijn in veel gevallen al een ervaring op zich. Om sommige vertalingen heb ik zelfs gehuild, zo mooi waren deze. Het is een kunst om deze liedjes zo te kunnen vertalen op zo’n visuele manier”. En na het kijken van een voorproefje van het filmpje van Court (zie hier: https://www.facebook.com/DoofCentraal/videos/1461954530854431) kan ik dat alleen maar beamen. Oogstrelend, ontroerend en een visuele verrijking, zoals hij muziek vertaalt naar gebaren. Dat belooft wat voor de rest van de vertalingen. Dus vooral kijken: op 18, 20 en 22 mei, via Doofcentraal!
[1] Het kernteam bestaat uit: Theo Stoop, Serhat Agacan, Peter Hagel, Aruna Jiawon, Laith Foad Fathulla, Juli af Klintberg, Jari Pärgma en Engelien Kester.
[2] Er zullen muziektolken meedoen uit de volgende landen: Australië, Portugal, Spanje, Verenigd Koninkrijk, Nederland, België, Italië, Denemarken, Noorwegen, Zweden, Oostenrijk, Tsjechië, Kroatië, Polen, Letland, Estland, Rusland, Roemenië, Bulgarije, Griekenland en Israël.
This article will be translated to English and International Sign soon.
Dit artikel zal binnenkort worden vertaald naar Nederlandse Gebarentaal.